ԱՇԽԱՐՀԸ ՀԱՅՐԵՆԻ ԳՅՈՒՂԻ ԲԱՐՁՈՒՆՔՆԵՐԻՑ…

Բեր­դա­շեն­ցի Բո­րիկ Զա­քա­րյա­նին հա­մա­գյու­ղա­ցի­նե­րը մատ­նա­ցույց էին ա­նում որ­պես լա­վա­գույնս ի­րա­զեկ­վա­ծի, ո­րը հայ­րե­նի գյու­ղի պատ­մու­թյու­նը գի­տի հինգ մա­տի պես…Երբ մո­տե­ցանք, նա, լրագ­րող­նե­րով շր­ջա­պատ­ված, իր ա­սե­լի­քի կարևո­րու­թյունն ի­մա­ցո­ղի ինք­նավս­տա­հու­թյամբ, բա­րի ժպի­տով հա­ճե­ցավ մեր հար­ցե­րին էլ պա­տաս­խա­նել։
Բո­րի­կը գյու­ղի հաշ­վա­պահն է դեռևս «կոլ­խոզ­նե­րի» ժա­մա­նակ­նե­րից, ա­հա թե ին­չու լավ է տի­րա­պե­տում բո­լոր թվե­րին, փաս­տե­րին, հայ­րե­նի Բեր­դա­շեն գյու­ղի գլ­խով ան­ցած-գնա­ցած բո­լոր նշա­նա­կա­լի ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րին։ Ե­րա­նու­թյամբ է հի­շում, թե կոլ­տն­տե­սու­թյան նա­խա­գահ Սի­մոն Սո­ղո­մո­նյա­նի օ­րոք գյուղն ինչ ա­նուն ու փառք էր վա­յե­լում, ինչ­պի­սի ձեռք­բե­րում­ներ ու հա­ջո­ղու­թյուն­ներ ու­ներ…Ե­րա­նե­լի ժա­մա­նակ­ներ էին՝ ա­սում է, գյու­ղի համ­բա­վը եր­կինք էր հա­սել, մի­լիո­նա­տեր սով­խոզ էինք…1971 թվա­կա­նին նա կաթ­նապ­րան­քա­յին ֆեր­մա­յի հաշ­վառն էր, նո­յեմ­բեր ամ­սին բա­նակ է զո­րա­կոչ­վում, վե­րա­դառ­նա­լուց հե­տո կր­կին աշ­խա­տան­քի է անց­նում որ­պես հաշ­վառ։ 1976թ. ար­դեն կոլ­տն­տե­սու­թյան հաշ­վա­պահն էր։

1967 թվա­կա­նին էր, Բո­րի­կի քե­ռու՝ Բե­նի­կի որ­դին՝ դպ­րո­ցա­կան Նել­սո­նը, սպան­վում է մար­դաս­պան, Կուրապատկի­նո կոչ­վող տե­ղա­մա­սի դպ­րո­ցի տնօ­րե­նի՝ Ար­շա­դի ձեռ­քով։ Երբ Բո­րի­կը վե­րա­դառ­նում է բա­նա­կից, քե­ռին այդ հայտ­նի դեպ­քե­րի պատ­ճա­ռով բան­տում էր ար­դեն։ Նրան հան­դի­պում է Կո­շի բան­տում։ Այդ գոր­ծով նաև հո­րեղ­բոր տղան՝ ֆուտ­բո­լիստ Ռու­դիկն էր բան­տարկ­վել։ Այդ ա­նա­մոք ցավն իր հո­գում ամ­բա­րած՝ Բո­րի­կը, երբ խո­սում-վեր­հի­շում է գյու­ղի ե­րա­նե­լի տա­րի­նե­րը, ուն­քա­մե­ջը, ինչ­պես ա­սում են, բաց­վում է… Շուրջ 1600 բնա­կիչ ու­նե­ցող Բեր­դա­շենն իր նվի­րյալ զա­վա­կի՝ Սի­մոն Սո­ղո­մո­նյա­նի նա­խա­գա­հու­թյան տա­րի­նե­րին ծաղ­կունք է ապ­րել… Տն­տե­սու­թյան բո­լոր ճյու­ղե­րը՝ խա­ղո­ղա­գոր­ծու­թյուն, ա­նաս­նա­պա­հու­թյուն, դաշ­տա­վա­րու­թյուն, թռչ­նա­բու­ծու­թյուն... ար­դյունք­նե­րը՝ մե­կը մյու­սից ա­ռա­ջան­ցիկ։ Տա­րի է ե­ղել, երբ օր­վա մեջ միայն 6 տոն­նա կաթ էին կթում և այն էլ ձեռ­քով, ա­նաս­նա­պա­հա­կան հա­մա­լիրն այդ տա­րի­նե­րին դեռևս շա­հա­գործ­ման չէր հան­ձն­վել։ Բեր­դա­շե­նի գի­նին, հատ­կա­պես խն­դող­նին՝ ան­գե­րա­զան­ցե­լի էր, պա­հանջ­ված ոչ միայն Ար­ցա­խում, այլև նրա սահ­ման­նե­րից դուրս։
Կոլ­տն­տե­սու­թյան վար­չու­թյան ար­խի­վում Բո­րի­կը գտել է իր բո­լոր հա­մա­գյու­ղա­ցի­նե­րի տոհ­մա­ծա­ռե­րը, ո­րոնք կազ­մել էր հա­մա­գյու­ղա­ցի Թևան Դա­նիե­լյա­նը։ Նա հա­վա­քել է նաև գյու­ղին ու գյու­ղա­ցի­նե­րին վե­րա­բե­րող հին լու­սան­կար­ներ, ո­րոնք այ­սօր ար­դեն տե­ղադր­ված են Բեր­դա­շեն գյու­ղի կայք-է­ջում։
Եր­բեմ­նի մեծ ու ունևոր գյու­ղի գով­քը շուր­թե­րին, իր գյու­ղի հոգս ու ցա­վե­րով ապ­րող Բ. Զա­քա­րյա­նը մի տե­սակ խեղ­ճա­նում է, երբ ստիպ­ված է խոս­տո­վա­նել, որ 44-օ­րյա պա­տե­րազ­մից հե­տո գյու­ղը լքող­ներ են ե­ղել։ Թվում է՝ փոր­ձում է մեզ սփո­փել, բայց ա­վե­լի շատ ի­րեն է սփո­փում՝ մտո­րե­լով բարձ­րա­ձայն՝ կվե­րա­դառ­նան, վաղ­վա օր­վա հան­դեպ վս­տա­հու­թյուն կու­նե­նան, տուն կդառ­նան, բեր­դա­շեն­ցին ու­րիշ մի­ջա­վայ­րում դժ­վար է ար­մա­տա­կա­լում։
Բեր­դա­շե­նը ներ­կայում ու­նի 1233 բնա­կիչ և 348 ծուխ։ Բեր­դա­շեն­ցի­նե­րը զբաղ­վա­ծու­թյան խն­դիր չու­նեն, նրանք զբաղ­վում են դաշ­տա­վա­րու­թյամբ, խա­ղո­ղա­գոր­ծու­թյամբ, ծխա­խո­տա­գոր­ծու­թյամբ, նռան այ­գի­ներ են հիմ­նել ու շա­րու­նա­կում նո­րա­նոր այ­գի­ներ գցել։ Գյու­ղա­ցին բեր­քու­բա­րիք մշա­կե­լու, ար­տադ­րե­լու, ի­րաց­նե­լու խն­դիր չու­նի, բեր­դա­շեն­ցին ներ­կա­յումս էլ նա­խա­ձեռ­նող է ու աշ­խա­տա­սեր, նա, ինչ­պես ա­սում են, քա­րից էլ հաց կքա­մի, միայն թե խա­ղա­ղու­թյուն լի­նի, միայն թե նրա գլ­խին հուր-կրակ չթա­փեն ու չզոհ­վեն ի­րենց տան ճրագ-զա­վակ­նե­րը։ Զրու­ցա­կիցս դժ­վա­րա­նում է ա­սել՝ հին ու ե­րա­նե­լի ժա­մա­նակ­նե­րը կր­կին վե­րա­դառ­նա­լու են, թե՝ չէ, բայց շատ կու­զե­նար, որ գա­յին այն օ­րե­րը, երբ ի­րենց պա­հեստ­նե­րը պայ­թում էին բեր­քի ա­ռա­տու­թյու­նից, միայն Հա­րա­մի կոչ­վող տե­ղա­մա­սից այն­քան բերք էին ստա­նում, որ անհ­նա­րին էր դառ­նում ամ­բա­րե­լը, աշ­խօ­րի դի­մաց այն­քան գյուղմ­թերք էին ստա­նում, որ մի ողջ գեր­դաս­տան կա­րե­լի էր կե­րակ­րել ու ա­վել­ցուկ էլ ու­նե­նալ։ Գյու­ղա­ցին վա­յե­լում էր իր հա­լալ քր­տին­քի ար­դյուն­քը։ Ի­րենց պատ­մա­կան «Պյոր­թին» հա­րա­կից տա­րած­քում գա­զա­կա­յան են ու­նե­ցել, ան­հայտ ան­ձինք ե­կել քան­դել-տա­րել են, տա­րի­նե­րով հիմ­նած-ստեղ­ծածն օ­րե­րի մեջ քա­մուն են տվել, ու դա միայն գա­զա­կա­յա­նին ու ա­նաս­նա­հա­մա­լի­րին չի վե­րա­բե­րում, այլ բնա­գա­վառ­նե­րում էլ ա­վեր-ա­վար են ա­րել, հի­մա գյու­ղը կր­կին փոր­ձում է ձգել գո­տին, նոր գյու­ղա­պետ են ընտ­րել, ջա­հել է, կրթ­ված, է­ներ­գիա­յով լե­ցուն, հե­տը մեծ հույ­սեր են կա­պում, կօգ­նեն, ձեռք կհասց­նեն, որ հա­ջո­ղի, ի վեր­ջո, ա­մեն բան հայ­րե­նի գյու­ղի ու նրա ա­պա­գա­յի հա­մար է ար­վե­լու։ Ի­մաստ­նու­թյան տա­րիք թևա­կո­խած զրու­ցըն­կերս կյան­քը, աշ­խար­հը դի­տար­կում է իր գյու­ղի բար­ձունք­նե­րից, և այն հա­մոզ­ման է, որ մի օր աշ­խար­հի քար սիր­տը փափ­կե­լու է և փոքր ազ­գերն ու ժո­ղո­վուրդ­ներն ի­րեն ար­ժա­նի տեղն են ու­նե­նա­լու՝ զերծ ա­մեն տե­սա­կի հե­տապն­դում­նե­րից ու բռ­նաճն­շում­նե­րից։ Բո­րիկ Զա­քա­րյա­նը մի ցան­կու­թյուն էլ ու­նի՝ ա­վար­տին հասց­նել գյու­ղի 18 տնե­րի տոհ­մա­ծա­ռե­րը և այն ա­վար­տուն տես­քով թող­նել սե­րունդ­նե­րին՝ շա­րու­նա­կե­լու պայ­մա­նով։ Իսկ թե ինչ­պի­սին է լի­նե­լու Բեր­դա­շե­նի վաղ­վա օ­րը, Բ. Զա­քա­րյա­նի կար­ծի­քով կախ­ված է յու­րա­քան­չյուր բեր­դա­շեն­ցուց, նրանք ոչ միայն գյու­ղի ներ­կա­յի, այլև ա­պա­գա­յի տերն են՝ ինչ-որ այ­սօր ցա­նեն, այն էլ վա­ղը հն­ձե­լու են։ Գյու­ղը ջուր հասց­նե­լու նոր ծրա­գիր է մշակ­վում, ա­սել է թե՝ կե­նա­րար ե­րակ են ու­նե­նա­լու… Հա­վա­տանք, որ բեր­դա­շեն­ցին կեր­տե­լու է խոր­հր­դա­յին տա­րի­նե­րի՝ Բեր­դա­շե­նից էլ ծաղ­կուն իր գյու­ղը՝ 21-րդ դա­րի Նոր Բեր­դա­շե­նը…

Սիր­վարդ ՄԱՐ­ԳԱ­ՐՅԱՆ