ՄԱՆԿԱԿԱՆ ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏՈՎ ՀԻՎԱՆԴ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԲՈՒԺՄԱՆ ՎԱՐՈՒՄԸ

ԱՀ առողջապահության նախարարության, «Ջինիշյան» հիմնադրամի, «Կոնցեռն էներգոմաշ» ՓԲԸ-ի համագործակցության շրջանակներում շաքարային դիաբետով ախտորոշված մինչև 18 տարեկան շուրջ 25 երեխա հունիսի 1-ից առաջին անգամ անվճար հիմունքներով սկսել են ստանալ գլյուկոզայի շարունակական դիտարկման ժամանակակից նոր սարք։ Այն կնպաստի ավելի արդյունավետ դարձնելու դիաբետով հիվանդ երեխաների բուժումն ու հիվանդության ընթացքի վարումը։ Ներկայացնում ենք մեր հարցազրույցը ԱՀ առողջապահության նախարարության «Արևիկ» բուժմիավորման էնդոկրինոլոգ Շողեր ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ հետ։

- Ի՞նչ ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­ներ ու­նի ման­կա­կան շա­քա­րա­յին դիա­բե­տը. այն ի ծնե՞ է, թե՞ ձեռք­բե­րո­վի։ Ժա­ռան­գա­կան գոր­ծո­նը, գե­նե­րը ի՞նչ դեր են խա­ղում մար­դու մոտ այդ հի­վան­դու­թյան ա­ռա­ջաց­ման ա­ռու­մով։
-Ման­կա­կան շա­քա­րա­յին դիա­բե­տը դաս­վում է դիա­բե­տի 1-ին տի­պին և այն հիմ­նա­կա­նում ախ­տո­րոշ­վում է մինչև 30 տա­րե­կան ե­րի­տա­սարդ­նե­րի մոտ։ Դա ին­սու­լի­նա­կա­խյալ շա­քա­րա­յին դիա­բետն է և, ի տար­բե­րու­թյուն 2-րդ տի­պի, երբ ին­սու­լի­նը կա­րող է լի­նել հա­րա­բե­րա­կան, այ­սինքն՝ նոր­մալ, քիչ կամ շատ, ա­պա դիա­բե­տի 1-ին տի­պի դեպ­քում հի­վանդ­ներն ու­նե­նում են ին­սու­լի­նի բա­ցար­ձակ ան­բա­վա­րա­րու­թյուն։ Այդ պատ­ճա­ռով էլ մեր բո­լոր ե­րե­խա­ներն ստա­նում են ին­սու­լի­նո­թե­րա­պիա։ Ա­ռա­ջին տի­պի դիա­բետն, ի տար­բե­րու­թյուն 2-րդի, սկս­վում է շատ սուր ըն­թաց­քով ու կարճ ժա­մա­նա­կաըն­թաց­քում հի­վան­դի մոտ լի­նում են գան­գատ­ներ, ախ­տան­շան­ներ՝ հե­ղուկ­նե­րի շատ օգ­տա­գոր­ծում (ան­հագ ծա­րա­վի պատ­ճա­ռով ե­րե­խան սկ­սում է օ­րա­կան ա­վե­լի քան 3 լիտր ջուր խմել), հա­ճա­խա­մի­զու­թյուն, քա­շի կո­րուստ (մեկ շա­բա­թում 5-7 կգ քա­շի կո­րուստ), շա­տա­կե­րու­թյուն, բե­րա­նի խո­ռո­չում ա­ռա­ջա­ցող չո­րու­թյուն։ Այս ախ­տան­շան­նե­րի և գան­գատ­նե­րի հետևան­քով ար­դեն ծնող­նե­րը դի­մում են բժշ­կի։ Բուժ­միա­վո­րու­մում ա­ռա­ջին հեր­թին ե­րե­խա­յի ա­րյան հե­տա­զո­տու­թյամբ ո­րոշ­վում է շա­քա­րի մա­կար­դա­կը, ինչն էլ հիմք է հան­դի­սա­նում դիա­բե­տի ախ­տո­րոշ­ման հա­մար։ Իսկ 2-րդ տի­պի դիա­բե­տով հի­վանդ­նե­րը կա­րող են տա­րի­նե­րով հի­վանդ լի­նել՝ չի­մա­նա­լով դրա մա­սին, քա­նի որ ի­րենց մոտ բա­ցար­ձակ ին­սու­լի­նա­յին ան­բա­վա­րա­րու­թյուն չկա և սուր գան­գատ­ներ չեն ու­նե­նում։
Ա­ռա­ջին տի­պի շա­քա­րա­յին դիա­բե­տը բնա­ծին չէ, այլ՝ ձեռք­բե­րո­վի։ Դրա ա­ռա­ջաց­ման հս­տակ պատ­ճառ­ներ չկան։ Այն աու­տոի­մուն հի­վան­դու­թյուն է, այ­սինքն՝ են­թաս­տա­մոք­սա­յին գեղ­ձի ին­սու­լին ար­տադ­րող բե­տա բջիջ­նե­րը վնաս­վում են աու­տոի­մու­նա­յին ախ­տա­հար­ման հետևան­քով և ար­դյուն­քում ին­սու­լի­նի ար­տադ­րու­թյու­նը կա՛մ թու­լա­նում է, կա՛մ էլ ընդ­հան­րա­պես չի ար­տադր­վում։ Ին­սու­լի­նի շա­րու­նա­կա­կան նվազ­ման և չար­տադր­ման հետևան­քով ա­րյան ու մե­զի մեջ ա­ճում է գլյու­կո­զայի քա­նա­կը։ Ծնող­նե­րի` շա­քա­րա­յին դիա­բե­տով հի­վանդ լի­նելն էլ ա­մե­նեևին պատ­ճառ չի կա­րող հան­դի­սա­նալ, որ ե­րե­խան ևս կհի­վան­դա­նա, ո­րով­հետև հիմ­նա­կա­նում հի­վանդ ե­րե­խա­նե­րի ծնող­նե­րը նշյալ հի­վան­դու­թյամբ չեն տա­ռա­պում։ Պար­զա­պես շա­քա­րա­յին դիա­բե­տով ե­րե­խա­նե­րը ծն­վում են դիա­բե­տի՝ աու­տոի­մուն հի­վան­դու­թյան նա­խատ­րա­մադր­վա­ծու­թյամբ, և ինչ-որ մի գոր­ծոն պատ­ճառ է հան­դի­սա­նում հի­վան­դու­թյան ա­ռա­ջաց­ման հա­մար։ Նման գոր­ծոն­ներ կա­րող են դառ­նալ սթ­րե­սը, վա­րակ­նե­րը, այ­սինքն այն տրի­գեր­նե­րը, ո­րոնք խթա­նում են հի­վան­դու­թյան սկիզ­բը։

-Հի­վան­դու­թյան ախ­տո­րոշ­ման դեպ­քում, թերևս, նախ հո­գե­բա­նա­կան, այ­նու­հետև բուժ­ման հետ կապ­ված մի շարք խն­դիր­նե­րի հետ են բախ­վում ե­րե­խա­ներն ու ծնող­նե­րը։ Ձեր կող­մից ի՞նչ խոր­հուրդ­ներ են տր­վում նրանց։
-Շա­քա­րա­յին դիա­բե­տի ախ­տո­րո­շումն ին­քին մեծ սթ­րես է ե­րե­խա­յի և նրա ըն­տա­նի­քի հա­մար։ Բնա­կա­նա­բար, նրանք հո­գե­բա­նա­կան և այլ խն­դիր­նե­րի լուծ­ման հա­մար ա­ջակ­ցու­թյան կա­րիք ու­նեն։ Ախ­տո­րոշ­ման հենց ա­ռա­ջին օր­վա­նից մենք ե­րե­խա­յին և ծնող­նե­րին ընդ­գր­կում ենք դիա­բե­տի ու­սուց­ման դպ­րոց, որ­տեղ բա­ցատ­րում ու սո­վո­րեց­նում ենք հի­վան­դու­թյան վար­ման, բուժ­ման և վե­րահ­սկ­ման վար­վե­լա­կեր­պը։ Ե­րե­խա­յի ծնո­ղին սո­վո­րեց­նում ենք ին­սու­լի­նի նե­րարկ­ման տեխ­նի­կան, ներ­կա­յաց­նում ման­կա­կան դիա­բետ ախ­տո­րոշ­ված­նե­րի սնն­դա­կար­գը և, մշ­տա­պես կա­պի մեջ լի­նե­լով, ան­հա­տա­կան վե­րահս­կում մա­նուկ­նե­րի հի­վան­դու­թյան ըն­թաց­քը։ Ա­ռա­ջի­կա­յում նա­խա­տե­սել ենք կյան­քի կո­չել դիա­բե­տի խմ­բա­կա­յին ու­սուց­ման նոր ծրա­գիր, ո­րի շր­ջա­նակ­նե­րում հի­վանդ­ներն ի­րար հետ կշփ­վեն և, ի­րենց հու­զող խն­դիր­նե­րը բարձ­րա­ձայ­նե­լով, կու­նե­նան բուժ­ման ա­ռա­վել ար­դյու­նա­վետ ըն­թացք։ Դիա­բե­տով ախ­տո­րոշ­ված ե­րե­խա­նե­րին տրա­մադ­րում ենք գրիչ-նե­րար­կիչ­ներ, ա­սեղ­ներ և բուժ­ման վար­ման այլ անհ­րա­ժեշտ պա­րա­գա­ներ ու սար­քեր։ Այս տար­վա հու­նի­սի 1-ից էլ տրա­մադ­րում ենք գլյու­կո­զա­յի շա­րու­նա­կա­կան դի­տարկ­ման նոր սարք, ո­րի շնոր­հիվ 3 րո­պեն մեկ հա­տուկ ե­ղա­նա­կով չափ­վում է ե­րե­խա­յի ա­րյան շա­քա­րի մա­կար­դա­կը և ա­վե­լի ճշգ­րիտ ըն­տր­վում ե­րե­խա­յի ին­սու­լի­նի չա­փա­բա­ժի­նը կամ ըն­դուն­վող դե­ղո­րայ­քը՝ կան­խե­լով վհի­պոգ­լի­կե­միա­ներն (գլյու­կո­զայի ցածր մա­կար­դակ) ու հի­պերգ­լի­կե­միա­նե­րը (գեր­շա­քա­րա­րյու­նու­թյուն)։ Նման սար­քե­րի շնոր­հիվ հի­վանդն ու նրա ծնող­նե­րը, նաև բժիշ­կը, կա­րո­ղա­նում են վե­րահս­կել ե­րե­խա­յի շա­քա­րի մա­կար­դակն ողջ օր­վա ըն­թաց­քում և խու­սա­փել, հատ­կա­պես, գի­շե­րա­յին ժա­մե­րին շա­քա­րի մա­կար­դա­կի նվազ­ման ժա­մա­նակ ա­ռա­ջա­ցող դիա­բե­տի սուր բար­դու­թյու­նից՝ հի­պոգ­լի­կե­միկ կո­մա­յից։
-Մենք գի­տենք, որ ե­րե­խա­նե­րը հիմ­նա­կա­նում քաղց­րա­կեր են լի­նում և ող­ջա­միտ ծնող­նե­րը փոք­րուց վե­րահս­կում են մա­նուկ­նե­րի սնն­դա­կար­գը՝ ար­գե­լե­լով շա­քա­րի չա­րա­շա­հու­մը։ Ի­րա­կա­նում հնա­րա­վո՞ր է քաղց­րա­կե­րու­թյու­նը ման­կա­կան շա­քա­րա­յին դիա­բե­տի պատ­ճառ դառ­նա։
-Ե­թե ե­րե­խան չու­նի նա­խատ­րա­մադր­վա­ծու­թյուն դիա­բե­տի նկատ­մամբ՝ քաղց­րա­վե­նի­քը պատ­ճառ չի կա­րող լի­նել դրա ա­ռա­ջաց­ման հա­մար։ Բայցևայն­պես, մենք խոր­հուրդ չենք տա­լիս օգ­տա­գոր­ծել շատ քաղց­րա­վե­նիք, ո­րով­հետև այն են­թաս­տա­մոք­սա­յին գեղ­ձի հա­մար լրա­ցու­ցիչ ծան­րա­բեռն­վա­ծու­թյուն է և, դրանք հիմ­նա­կա­նում հեշտ յու­րաց­վող ած­խաջ­րեր են, ո­րոնք կա­րող են հան­գեց­նել ճար­պա­կալ­ման լուրջ խնդ­րի։ Ներ­կա­յումս ճար­պա­կալ­ման խն­դիրն ար­դիա­կան է դար­ձել ե­րե­խա­նե­րի շր­ջա­նում և մենք բո­լոր ծնող­նե­րին խոր­հուրդ ենք տա­լիս նրանց սնն­դա­կար­գից հնա­րա­վո­րինս կր­ճա­տել քաղց­րե­ղե­նը ու ա­ռաջ­նորդ­վել ա­ռողջ, ռա­ցիո­նալ սնն­դա­կար­գով։
- Ար­ցա­խում շա­քա­րա­յին դիա­բե­տով ախ­տո­րոշ­ված են մինչև 18 տա­րե­կան շուրջ 25 ե­րե­խա։ Տո­կո­սա­յին հա­րա­բե­րու­թյամբ ինչ­պի­սի՞նն է վի­ճա­կագ­րու­թյու­նը ՀՀ-ի հետ հա­մե­մա­տու­թյամբ։ Կան, ար­դյո՞ք, սկ­րի­նին­գա­յին ծրագ­րեր, ո­րոնց շնոր­հիվ հնա­րա­վո­րու­թյուն է տր­վում հի­վան­դու­թյան ոչ բար­դա­ցած փու­լում ե­րե­խա­յի մոտ ախ­տո­րո­շել դիա­բե­տը։ Ձեր խոր­հուր­դը ծնող­նե­րին։
-Տո­կո­սա­յին ա­ռու­մով հի­մա կդժ­վա­րա­նամ ներ­կա­յաց­նել, մա­նա­վանդ պա­տե­րազ­մից հե­տո ստույգ տվյալ­ներ չու­նենք, բայց ՀՀ-ի հետ հա­մե­մա­տած ման­կա­կան դիա­բե­տով մեր ե­րե­խա­նե­րի թիվն ա­վե­լի քիչ է։ Իսկ, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, 1-ին տի­պի դիա­բե­տով տա­ռա­պում են դիա­բետ­նե­րի 5-10%-ը։ Մենք սերտ հա­մա­գոր­ծակ­ցում ենք Ման­կա­կան էն­դոկ­րի­նո­լոգ­նե­րի հայ­կա­կան ա­սո­ցիա­ցիա­յի նա­խա­գահ, ՀՀ ԱՆ գլ­խա­վոր ման­կա­կան էն­դոկ­րի­նո­լոգ Ե­լե­նա Ա­ղա­ջա­նո­վա­յի, «Մու­րա­ցան» հա­մալ­սա­րա­նա­կան հի­վան­դա­նո­ցի ման­կա­կան էն­դոկ­րի­նո­լո­գիա­յի կլի­նի­կա­յի բժիշկ­նե­րի հետ։ Նշյալ կլի­նի­կան հա­մար­վում է Հա­յաս­տա­նի ման­կա­կան դիա­բե­տի կենտ­րո­նը, որ­տեղ բուժ­վում և վե­րահ­սկ­վում են այդ հի­վան­դու­թյամբ ախ­տո­րոշ­ված ե­րե­խա­նե­րը։ Մեր ար­ցախ­ցի ե­րե­խա­նե­րի ար­դյու­նա­վետ բուժ­ման հա­մար սեր­տո­րեն հա­մա­գոր­ծակ­ցում ենք նշյալ կա­ռույց­նե­րի էն­դոկ­րի­նո­լոգ­նե­րի հետ և ստա­նում անհ­րա­ժեշտ խոր­հր­դատ­վու­թյուն­ներ։ Ինչ վե­րա­բե­րում է սկ­րի­նին­գա­յին ծրագ­րե­րին, ա­պա մեզ մոտ դեռ չկան, միայն ու­նենք բնա­ծին հի­պո­թե­րիո­զի սկ­րի­նին­գա­յին ծրա­գիր, ո­րով ախ­տո­րոշ­վել է 4 ե­րե­խա։ Նման ե­րե­խա­նե­րի բու­ժու­մը պետք է սկ­սել ան­մի­ջա­պես, որ բար­դու­թյուն­ներ չա­ռա­ջա­նան, և այդ 4 ե­րե­խա­նե­րի բուժ­ման վա­րու­մը սկ­սել ենք ժա­մա­նա­կին։
Ծնող­նե­րին խոր­հուրդ եմ տա­լիս լի­նել ու­շա­դիր ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ, որ նրանց մոտ ի հայտ ե­կած ցան­կա­ցած ախ­տա­նի­շի դեպ­քում դի­մեն բժշ­կի։ Դիա­բե­տը հեշտ ախ­տո­րոշ­վող հի­վան­դու­թյուն է. ըն­դա­մենն ա­րյան մեջ շա­քա­րի մա­կար­դա­կը ո­րո­շե­լով ար­դեն եզ­րա­կաց­նում ենք՝ հի­վան­դու­թյունն առ­կա՞ է, թե՞ չէ։ Անհ­րա­ժեշտ է ժա­մա­նա­կին դի­մել բժշ­կի, ո­րով­հետև շատ հա­ճախ ե­րե­խա­նե­րը բուժ­հաս­տա­տու­թյուն են ըն­դուն­վում ար­դեն հի­վան­դու­թյան բար­դաց­ման փու­լում, երբ անհ­րա­ժեշտ է լի­նում կի­րա­ռել վե­րա­կեն­դա­նաց­ման մի­ջոց­ներ։

Զարինե ՄԱՅԻԼՅԱՆ