«ՀՊԱՐՏ ԵՄ ԻՄ ԾՆՆԴԱՎԱՅՐՈՎ, ՆՐԱ ՍՐԲԱՏԵՂԻՆԵՐՈՎ...»
Մինչ Արցախյան առաջին պատերազմն, Ասկերանի շրջանի Սարդարաշեն գյուղի բնակչության թիվը հասնում էր 200-ի։ Կյանքը եռում էր բոլոր առումներով, երեկոյան ժամերին գյուղական ակումբը լեփ-լեցուն էր երիտասարդներով, որոնց աշխույժ զրույցներն ու ծիծաղը մինչև երկինք էր թնդում… Փոխվել են ժամանակները։ Արցախյան երեք պատերազմները խլել են երիտասարդների մեծ մասի կյանքը, մի մասն էլ բարեկեցիկ կյանքի փնտրտուքով թողել է գյուղը և բնակություն հաստատել տարբեր վայրերում, լավագույն դեպքում՝ Ստեփանակերտում…
Անշուշտ, կենցաղային պայմանները մեծ նշանակություն ունեն մարդու համար. առայսօր Սարդարաշենը գազիֆիկացված չէ, տրանսպորտ չկա և որ ամենակարևորն է՝ առաջնագծամերձ է… Այսօրվա դրությամբ 70 բնակիչ ունի գյուղը, մեծամասամբ՝ տարեցներ։ Ութամյա դպրոցը 5 աշակերտ ունի՝ հիմնականում մեկ ընտանիքից։
Գյուղի ամենատարեց մարդը մաթեմատիկայի ուսուցիչ Հրաչիկ Սիմոնյանն է, ում ծննդյան 90-ամյակը լրացավ սույն թվականի օգոստոսի 5-ին։ Կնոջ՝ Ֆենյայի հետ միասին ապրում են հայրենի գյուղում ու, չնայած տարիքի հետ կապված առողջական խնդիրներին, ուրիշ ոչ մի տեղ գնալ չեն ուզում։ Որդին՝ Հայկը, որ բնակվում է Նորագյուղում, հաճախ է այցելում ծնողներին, և ամեն անգամ հորդորում, փորձում է նրանց տանել իր տուն՝ միասին բնակվելու, բայց հայրը մնում է անդրդվելի։ «Ես ուրիշ տեղ չեմ ուզում գնալ, մեր գյուղից ու մեր տնից հեռու չեմ կարող ապրել...»,- հակադարձում է նա և հավելում, որ իր հայրենի գյուղի օդն ու ջուրն անմահական են, իրենք այստեղ դեռ երկար պիտի ապրեն։ Իրականում, հարազատ գյուղից չհեռանալու պատճառները շատ են. թողնել գյուղը, ըստ վաստակաշատ մանկավարժի, կնշանակի անհարգալից վերաբերմունք՝ Արցախյան պատերազմում նահատակված երկու տասնյակ սարդարաշենցի քաջորդիների հիշատակի հանդեպ, որոնցից մեկն էլ իր եղբայրն է՝ Ռոմա Սիմոնյանը։ Նրանք բոլորն էլ իր սաներն են եղել, իսկ դա նշանակում է, որ ինքը նույնպես ներդրում ունի հայրենիքի նվիրյալներ դաստիարակելու գործում։ Սրտի խորքում, սակայն, անասելի ցավ կա, և այդ ցավն ամենից շատ ծերացած ու մայրամուտ ապրող գյուղի համար է։ «Գյուղամիջում կառուցված հուշահամալիրը չպետք է անտեր թողնել,- ասում է Հ. Սիմոնյանը և շարունակում,- ամեն անգամ մեծ ցավ եմ ապրում նայելով Կայծերի կիսատ թողած նորակառույց տանը։ Ինչպիսի՜ երազանքներ ուներ նա...»։ Կայծեր Շահբազյանը Սարդարաշենի ինքնապաշտպանական ջոկատի հրամանատարն էր, «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշանի ասպետ, ում քաջագործությունների մասին Արցախում շատերը գիտեն։ Արցախյան առաջին պատերազմում են զոհվել Կայծերն ու իր եղբայր Արծվիկ Շահբազյանը։
Կեսդարյա մանկավարժական գործունեություն է իրականացրել Հրաչիկ Սիմոնյանը, որից 20-ը՝ որպես Սարդարաշենի դպրոցի տնօրեն։ Կոչումով մանկավարժի անվիճարկելի օրինակ է։ Նրա կրթած ու դաստիարակած հարյուրավոր սաներ հայրենիքի քաջերն են, ռազմիկներ, նվիրյալներ՝ բոլոր ոլորտներում։ Բազմիցս արժանացել է պատվոգրերի, շնորհակալագրերի, ՙԼավագույն ուսուցիչ՚ կոչմանը, սակայն երբեք չի կարևորել կոչումներն ու պարգևները, քանզի նրա համար ամենաբարձր կոչումն իր սաների սերն ու հարգանքն է եղել։ «Լավ ուսուցիչ լինելու համար հարկավոր է սիրել այն առարկան, որը դասավանդում ես»,- սա է վաստակաշատ ուսուցչի՝ փորձով ամրագրված տեսակետը։
Եվ քանի որ ինքս էլ եղել եմ ընկեր Սիմոնյանի աշակերտը, կարող եմ փաստել, որ նա սիրում էր (և Է՛) իր առարկան՝ մաթեմատիկան։ Մաթեմատիկան նպաստում է երեխաների մտածողության, հիշողության, ուշադրության, ստեղծագործական երևակայության զարգացմանը՝ սիրում էր կրկնել փորձառու ուսուցիչը։ Իմ սերնդակիցների համար նա մանկավարժի բարձր չափանիշ է։ Մանկավարժ բառն, իրոք, այնքան բարձր է հնչում, որ պարզապես պետք է կարողանալ մնալ այդ բարձունքի վրա։ Զրուցակցիս համար կոչումը նախևառաջ հպարտություն է, մեծ պատասխանատվություն՝ ապագա քաղաքացու, հարազատ ժողովրդի առջև։ «Ուսուցիչն իրավունք չունի հանգիստ քնել, եթե իր աշակերտն այդ օրը դասը լավ չի յուրացրել կամ թերացել է։ Միայն դասը մատուցելու համար չէ, որ նա մանկավարժ պետք է կոչվի, նա պետք է լինի միաժամանակ և՛ դաստիարակության, և՛ բարոյական արժեքների գիտակից համադրողը»,- ասում է Հ. Սիմոնյանը։
Հիրավի, նա պահանջկոտ և անհանգիստ բնավորության տեր ուսուցիչ է։ Հիշում եմ. երբ թույլ սովորող աշակերտից դաս էր հարցնում, և վերջինս չէր կարողանում պատասխանել, բարկացած ասում էր. «Քո գործը դաս սովորելն է։ Ես ուսուցիչ եմ, բայց ամեն իրիկուն կրկնում եմ հաջորդ օրը ձեզ մատուցվելիք նյութը՝ չնայած դրա կարիքը չունեմ… Իսկ երբ ձեզնից մեկը չի սովորում դասը, չի կարողանում պատասխանել՝ ես ինձ կարծես մեղավոր եմ զգում, ամբողջ գիշեր քունս չի տանում…»։
Վաստակաշատ մանկավարժը խոր ցավ է ապրում հանրակրթության արդի վիճակի, համակարգում տեղի ունեցող որոշ փոփոխությունների համար։ Ասում է՝ ոլորտի շատ բարի ավանդույթներ մոռացվեցին, որոնց թվում նաև մանկավարժի վայելած երբեմնի հեղինակությունը, նրա հասարակական դիրքը։ Փոխվել են հասարակության պատկերացումները դպրոցի և ուսուցչի մասին։ Ճիշտ է, ուսուցչի աշխատանքն էլ է դժվարացել՝ պայմանավորված տեխնիկական, գիտամշակութային զարգացումներով, սոցիալական դաշտի անհստակությամբ և այլն։ Բայցևայնպես՝ ուսուցչի առաքելությունը եղել և մնում է գիտելիք տալը, լավ մարդ դաստիարակելը։ Տխրում է՝ լսելով, որ ներկայում մաթեմատիկա և ֆիզիկա առարկաները գրեթե չեն հետաքրքրում աշակերտներին, բուհերում նշված բաժիններում թափուր տեղերը շատ են, դիմորդներ չկան… Ասում է՝ մաթեմատիկան մեծ դեր ունի մեր կյանքում, և ամենևին էլ կապ չունի, որ շատերը չեն սիրում առարկան։
Կարծում եմ՝ նրան ճանաչողներից շատերը կհամաձայնեն ինձ հետ, եթե ասեմ, որ Հ. Սիմոնյանը բացառիկ անհատականություն է՝ իր ազնվության ու սկզբունքայնության առումով։ Ի ծնե անհաշտ է մարդու այն տեսակի հետ, որի բնութագրական որակներն են անտարբերությունն ու անպատասխանատվությունը, ծուլությունն ու քծնանքը, ստախոսությունն ու շողոքորթությունը… Իր ուղղամտությամբ ու պարզությամբ, անմիջականությամբ ու սրտամոտությամբ և սթափ մտածելակերպով, էությունից բխող լավատեսությամբ ու բարությամբ լցված լույսով նա վայելել ու վայելում է հասարակության սերն ու հարգանքը։
Մեր այն հարցին, թե գո՞հ է, արդյոք, իր ապրած կյանքից, արած-թողածից՝ վաստակաշատ ուսուցիչը պատասխանեց. «Հիշո՞ւմ եք, թե ինչ է ասել նորվեգացի դրամատուրգ Հենրիկ Իբսենը. «Այն, ինչ չկարողացաք անել, ներելի է, չուզեցիք անել՝ աններելի է»: Ես հարուստ եմ իմ կենսագրությամբ, հպարտ եմ իմ ծննդավայրով, նրա սրբատեղիներով… Թե՛ մասնագիտության շրջանակներում և թե՛ հասարակական կյանքում ձգտել եմ անել ամեն հնարավորը՝ նպաստելու իմ հարազատ երկրամասի, իմ հայրենքի զարգացմանը։ Մինչ այսօր իմ նախկին աշակերտները՝ անկախ տարիքից, այցելում են ինձ, պատմում իրենց գործերից, հոգսերից, դասեր, խորհուրդներ հարցնում… Դա ինձ համար մեծ պատիվ է… Ես կարծում եմ՝ ամենադժվար մասնագիտությունը մարդ լինելն է։ Եվ ինչքան էլ երկար ապրի մարդը, բնության օրենքն ամեազորեղն է… Ամենաերկար ապրած մարդն էլ իր կյանքի վերջում, պարսիկ բանաստեղծ Սաադիի նման, ափսոսանքով ասում է. «Ծնվում ենք ակամա, ապրում ենք զարմացած, մեռնում՝ կարոտով»… Երազում եմ, որ մեր Հայոց հինավուրց երկրում վերջ տրվի գաղթականությանը, որ մարդիկ կարողանան տիրաբար քայլել իրենց հող դարձած պապերի հողի վրա, շենացնեն այդ հողը և ապահովեն սերունդների անվտանգ ծաղկումն ու բարգավաճումը…»։
Լաուրա ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ