Ո՞Վ ՈՒՆԻ ՈՒՍՈՒՑԱՆԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔ
Հիսուս Քրիստոսի վերջին պատգամներից մեկն իր աշակերտներին. «Գնացէ՜ք ուրեմն աշակերտ դարձրէ՜ք բոլոր ազգերին, նրանց մկրտեցէ՜ք Հօր եւ Որդու եւ Սուրբ Հոգու անունով։ Ուսուցանեցէ՜ք նրանց պահել այն բոլորը, ինչ որ ձեզ պատուիրեցի։ Եւ ահա ես ձեզ հետ եմ բոլոր օրերում՝ մինչեւ աշխարհի վախճանը» /Մատթեոս 28։19-20/։
Մեր օրերում Ավետարանն ավելի շատ քարոզում են աշխարհականները, չնայած այդ սուրբ պարտականությունը բոլորին չէ տրված։ Չէ՞ որ ասված է՝ ոչ բոլորն են ուսուցիչներ, ոչ բոլորն են մարգարեներ, ոչ բոլորն են լեզուներ խոսում և այլն։ Այսինքն, եկեղեցում, որը Քրիստոսի Մարմինն է /Հռոմ.12/, յուրաքանչյուր անդամ իր պարտականությունն ու ֆունկցիան ունի, այնպես, ինչպես մեր մարմնի անդամները. ոտքը քայլելու համար է, ձեռքն՝ աշխատելու, ուղեղը՝ մտածելու, աչքը՝ տեսնելու և այլն։ Մարմնի անդամներն իրար հետ չեն վիճում, թե որն ինչով պետք է զբաղվի, այլ ամեն մեկը «գիտի» իր գործը՝ ըստ արարչագործության հրամանի։ Առաքյալները, որոնց վստահված էր խոսքի ուսուցումը, հետագայում այն փոխանցեցին իրենց աշակերտներին, եպիսկոպոսներին, երեցներին, ի վերջո՝ հոգևորականությանը։ Ինչպես Մաղաքիա մարգարեն էր ասում /2։7/՝ օրենքը պահանջվում է քահանաների բերանից։ Եվ, քանի որ հավատքն ու վարդապետությունը միշտ եկեղեցու գործն է եղել, հոգևորականներն էին Աստծո խոսքը ժողովրդին բացատրում ու մեկնաբանում։ Բնականաբար, ուսուցանելով այն, ինչն ընդունելի էր եկեղեցու կողմից։ Չնայած, եկեղեցու պատմությանը հայտնի են նաև ցավալի դեպքեր, երբ հոգևորականներն են սեփական տեսակետները դարձրել վարդապետություն, ինչպես, օրինակ, դա արեց Ալեքսանդրացի Արիոսը, որի մոլորությունից ազատվելու համար եկեղեցին ծանր փորձություններով անցավ։ Հաշվի առնելով այս ամենը, կցանկանայինք մի քանի խնդրի մասին խոսել, որոնք առաջանում են հոգևոր հովիվ-հավատացյալ փոխհարաբերություններում։
-Տեր Սերոբ, գիտենք, որ հոգևորականները չեն կարող իրենց անձից քարոզել, հնարել, սեփական տեսակետները ներկայացնել որպես ճշմարտություն։ Այլ ուսուցանում են այն, ինչ ընդունվել է եկեղեցական ժողովներում։ Սա, բնականաբար, շատ լավ է, բայց կա մտավախություն, որ կտուժի կենդանի շփումը հավատացյալների հետ։ Շատերն անգամ խուսափում են իրենց հոգևոր ապրումներով կիսվել համայնքի հոգևոր հովվի հետ՝ վախենալով հայտնվել չհասկացված լինելու կարգավիճակում։ Ուստի, այդ մտավախությունը նրանց տանում է այնտեղ, որտեղ հաճույքով են նրանց լսում, խորհուրդներ տալիս։ Իհարկե, չենք ասում, որ այդ մարդկանց տված խորհուրդները ճիշտ են, բայց հավատացյալներն այսկերպ կարողանում են ազատ արտահայտվել՝ ստանալով խորհրդածելու հնարավորություն։ Հնարավո՞ր է մեր օրերում, գոնե այս գործում, հետևել ոչ ավանդական եկեղեցիների երեցների գործելաոճին ու փորձել լսել հավատացյալի կարծիքը՝ կտրուկ ցույց չտալով նրա սխալն ու մոլորված լինելը։ Չէ՞ որ, երբ մանկանը միշտ մերժես, նա կկորցնի ծնողի հետ շփվելու հետաքրքրությունը։
- Հարցին պատասխանելուց առաջ, նախ փափագում եմ փոքր ակնարկ կատարել ներածականի կապակցութեամբ։ Մոլորութիւններ Եկեղեցու կեանքի մէջ միշտ եղել են սկզբնական շրջանից մինչեւ հիմա։ Այդ մոլորութիւնները կեանքի էին կոչւում ոչ թէ որովհետեւ ինչ որ մէկի սեփական տեսակէտն էին ներկայացւում որպէս «ճշմարտութիւն», այլ որովհետեւ մեկնաբանուած բուն փրկագործութեան հետ կապուած նիւթերը գլխաւոր ՈՒՂՂՈՒԹԻՒՆ եւ շեղում ունէին Եկեղեցու ընդունած դաւանութիւնից, Աստուածաբանութիւնից, Քրիստոսաբանութիւնից, եկեղեցաբանութիւնից եւ հայրաբանութիւնից։
Նշեցիք Արիոսը։ Պէտք է յիշենք, որ Արիոս սկզբում ազդուել էր Եկեղեցու նշանաւոր աստուածաբան ու ջատագով Որոգինէսից, բայց նա աշակերտն էր Լուկիանոս Անտիոքացիին եւ նրա ուսուցիչ Պօղոս Սամոսատցիի շեղ ուսուցմունքներին։ Արիոս դատապարտում էր Սաբելական հերետիկոսութիւնը, սակայն իր ուսուցիչների նման՝ Քրիստոսի մօտ սկիզբ էր տեսնում ու Անոր բնութիւնը այլ նկատելով՝ Նրա մէջ ստեղծուած լինելու հանգամանք էր դնում։ Իր գլխաւոր ուսուցմունքն այն էր, որ Որդին Աստուած միշտ ու յաւիտենապէս չի եղել Հայր Աստուծոյ հետ, որն շեղ մեկնութիւն էր Առաքելական աւետարանին։
«Աւետարանի քարոզ» բառը չունի մեղկ ու պարզունակ իմաստ։ Այլ ունի իր շերտաւորումները։ Ձեռնադրեալ հոգեւորականը քարոզում է Աւետարանը, որովհետեւ եպիսկոպոսն ու երէցները իր վրայ ձեռք դնելով (ձեռնադրելով), նա իրաւունք ու կնքում է ստանում Աւետարանի ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆԸ քարոզելու եւ ՄԵԿՆԵԼՈՒ։ Այս կէտի մասին, աշխարհականներ իրաւունք չունեն Աւետարանը մեկնելու ըստ կամս, կամ Եկեղեցու մասին, Աստուածաբանութեան, Քրիստոսաբանութեան, Ս. Հոգու գործունէութեան, փրկագործութեան, խորհուրդների եւ այլ նիւթերի մասին աշխարհականներ ՄԵԿՆԵԼՈՒ, բացատրելու, արձակում տալու։
Օրինակ, ես կարող եմ հրաշալի կերպով օդանաւ վարել, օդաչութիւն կատարել, երբ գիտեմ ու նրա մէջ եղել եմ։ Բայց դա ինձ երբէք իրաւունք չի վերապահում մտնել ցանկացած օդանաւային ընկերութեան օդանաւի խցիկը ու, օդաչուի հագուստներ հագած, օդանաւը վարել ճամբորդներով մէկտեղ։ Իմանալը մի բան է, իրաւունքը՝ այլ։ Ես կարող եմ շատ վարպետ բժշկութիւն սովորած լինել, բայց իրաւունքը չունեմ գնալ հիւանդանոց ու ներկայանալ որպէս վիրաբոյժ բժիշկ, ու սկսել հիւանդների վրայ աշխատել, քանի որ դրա իրաւունքը դեռ ՉԵՄ ՍՏԱՑԵԼ։ Եկեղեցում այդ իրաւունքը տրւում է ձեռնադրութեամբ։ Ու այստեղ է, որ ձեռնադրող եպիսկոպոսը խարտաւիլակին /Եկեղեցւոյ մէջ, ձեռնադրութեան պահուն, այն հոգեւորականը, որ նորընծայ ձեռնադրեալը խորան կ'առաջնորդէ եւ արարողութեան ընթացքին կ'օգնէ իրեն, վկայութիւն կու տայ անոր մասին հրապարակաւ, կը կոչուի «խարտաւիլակ»/ հարցադրում է տիրացուի մասին, ուսում ունի՞, հաւատք ունի՞, պատրա՞ստ է հետեւել հայրերի ուսուցման, եւ շատ այլ հարցեր։ Հոգեւորականը ձեռնադրութեան ժամանակ դատապարտում է հերետիկոսներին, աղանդի հիմնադիրներին։ Բնական է, որ աշխարհականը չի դատապարտել յիշեալներին, եթէ չասենք, որ նոյնիսկ շատեր նրանց մասին չեն լսել։
Միւս կողմից, հոգեւորականը պէտք չէ կարծի, որ իր ուսումը, հաւատքը, գիտելիքը, հոգեւորութիւնը իրեն կը բաւեն, քանի որ «այդքան ճանապարհ անցել է»։ Այլ պէտք է փորձի սովորել ամէն օր, մինչեւ իր երկրաւոր կեանքի վերջը։ Ու Այստեղ գալիս է մի այլ շերտ, որ կոչւում է մարդկային փորձառութիւն։ Նորընծայ քահանան չունի փորձառութիւնը աւագ քահանային։ Ինչպէս որ նորընծայ բժիշկը չունի փորձառութիւնը աւագ բժիշկին։ Ու երբ քարոզ տրւում է, քահանան իր անձնական փորձառութիւնը չի ներկայացնում որպէս երկնային ճշմարտութիւն։ Այլ այդ փորձառութիւնը տալիս, սովորեցնում ու բաժնեկցում է իր հետեւորդներին, առ ի ԾԱՌԱՅՈՒԹԻՒՆ երկնաւոր ուսուցումներին, այսինքն՝ Քրիստոսի ու նրա Աւետարանին, մի խօսքով՝ Եկեղեցուն։
Հաւատացեալներ երբէ՜ք չպէտք է ներքաշուած լինեն հոգեւորականի դիմաց ու հարցեր չտան, քանի որ հոգեւորականը այնտեղ է դրուել հենց այդ պատճառով, իրենց հոգեւոր կեանքը զարգացնելու եւ ճիշդ ուղու վրայ պահելու համար, մանաւանդ շեղ աղանդներից։ Հաւատացեալներ ազատ պէտք է արտայայտուեն, կիսեն իրենց հոգեւոր ապրումները, տան իրենց հարցերը կամ մտահոգութիւնները։ Բայց ես համաձայն չեմ, որ այդ ոճը գտնւում է միայն «այլ եկեղեցիներում»։ Ես չգիտեմ Արցախում կամ Հայաստանում ինչպէս է դրսեւորւում այդ կապը։ Իսկ Սփիւռքում քահանան քաջալերում է ամէն առիթում, որ հաւատացեալը բացուի իր հետ, տայ զինք յուզող հարցերը, եւ ընդհանրապէս որեւէ խնդիր չի ծագում, երբ հոգեւորականին ճանաչում են ու պատրաստ են ընդունել ԵԿԵՂԵՑՈՒ դաւանանքի ճանապարհն ու ուսուցումները։ Անձնական տեսակէտ կարելի է գտնել ձեր նշած ՙոչ աւանդական՚ կոչուած համայնքներում, ուր գերիշխում են տուեալ «հովուի» տեսակէտները։
-Ինչպես վերևում նշեցինք, քարոզելու իրավունք ունեն հոգևորականները։ Բայց մի՞թե դա նշանակում է, որ մենք, հավատացյալներս, պետք է չեզոք դերում լինենք։ Մենք ինչպե՞ս կարող ենք Ավետարանը տարածել։ Թե՞ չունենք իրավունք։
-Բնականաբար ունեք իրաւունք։ Հոգեւորականներս միշտ քաջալերում ենք, որ հաւատացեալներ ունենան ներգործական ու աշխոյժ կեանք հոգեւոր իմաստով, ու դա տարածեն ամենուրեք։ Բայց... ի՞նչ է ՆՇԱՆԱԿՈՒՄ դա, բացատրեմ։
Հաւատացեալ մարդը կամ կինը պարտի նախ ՍՈՎՈՐԵԼ իր Եկեղեցուց, հոգեւորական իր հօրից, ու լաւապէս սերտել Աստուածաշունչը, հայրաբանութիւնը, եկեղեցաբանութիւնը եւ պատմութիւնը։ Այսինքն՝ աճել դրանցով։
Ապա նրանց առաջին քարոզչութեան դաշտը իրենց ԸՆՏԱՆԻՔՆ է, երեխաների ուսուցումը։ Եթէ կան երեխաներ, որոնք Աստուծոյ մասին չգիտեն, Եկեղեցու մասին չգիտեն, դա բացթողումն է առաջինը իր ծնողներին, որ այդ «Աւետարանը ՉԵՆ ՏԱՐԱԾԵԼ» առաջինը իրենց տան մէջ ու զաւակների սրտերի վրայ։ Երեխաների հոգեւոր կրթութեան առաջին պատասխանատուները ԾՆՈՂՆԵՐՆ են ու յետոյ քահանան եւ եկեղեցին։
Եթէ ամէն մարդ ու կին Աւետարանը քարոզեն իրենց տան մէջ, եւ սեպենք, որ ունեն տիպար գիտակից, հոգեւոր զաւակներ, ովքեր լաւ են սերտել եւ մեծացել Եկեղեցու կանոններով։ Պահք են պահում, աղօթում են, պարկեշտ են եւ այլն, ապա, այդ ծնողների պարտքն է այդ նոյն ուղիով ընթանալ իրենց եղբայրների, քոյրերի ընտանիքներում, նոյն պարկեշտութեամբ։ Եթէ կնքահայր է, պարտի նոյնը քարոզել իր սանիկներին։ Ի՞նչ է իմաստը կնքահայր դառնալուն, եթէ սանիկիդ պիտի չքարոզես ու չուսուցանես։ Ի՞նչ է կնքամայր դառնալուն իմաստը եթէ ոչ մի աղօթք ու խոնարհութիւն պիտի չսովորի մկրտեալը։ Ու դրանից յետոյ՝ իրենց շրջապատին խոնարհաբար։
Շատ օրինակներ կան, որ աշխարհականներ կարող են տարածել Եկեղեցու ուսուցմունքը, բայց դա ՉՊԷՏՔ Է ՇՓՈԹԵՆ ձեռնադրեալ հոգեւորականի տուած մեկնողական, բացատրական ու ծանր նիւթերի մասին իրաւունքին հետ։ Աշխարհականը հոգեւորականի ձեռնադրութիւնը չունի, եւ հետեւաբար այդ նոյն իրաւունքը չունի, ինչպէս որ դրա օրինակը տուեցի, օդաչուի կամ բժիշկի մասին։ Ամէն հաւատացեալ պէտք է աճի, ու եթէ հասնի աճման լրման, դառնայ հոգեւորական կամ եպիսկոպոսի կողմից նշանակեալ քարոզիչ։ Եկեղեցին իրաւունքը տալիս է ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՄԲ։
Ամէն մարդ իրաւունք ունի վարորդ դառնալ։ Բայց մարդ կայ, որ իրաւունք ունի միայն ինքնաշարժ վարել, մարդ կայ՝ բեռնատար, մարդ կայ՝ երկաթգծի վայրաշարժ, մարդ էլ կայ՝ տիեզերանաւ։ Հեծանիւ վարողը տիեզերանաւ չի կարող վարել, նոյնիսկ եթէ իմանայ։ Վարելու իրաւունքները հաւասար չեն, ու նոյնը չեն կարող լինել։
-Ցավոք, երբեմն նկատում ենք, որ եկեղեցում կան, այսպես ասած, «դեդովշինա» դիրքում կանգնած հավատացյալներ, ովքեր իրենց իրավունք են վերապահում խիստ, երբեմն կոպիտ միջամտությամբ խառնվել նորադարձի հավատքի կյանքին՝ նրան նախատելով կանգնելու դիրքի, գլխաշորի, հագուկապի և այլնի համար։ Պետք չէ՞ արգելվի նրանց «արջի ծառայություն» մատուցել հոգևորականին։ Չէ՞ որ հենց նմանների «ավետարանչության» պատճառով են շատ նորադարձներ մոռանում եկեղեցի տանող ճանապարհը։ Ի՞նչ պետք է արվի այս ուղղությամբ։
-Ձեր նշած դէպքերը, ես, օրինակ, Սփիւռքում չեմ տեսել կամ չկան։ Բայց տեղեակ եմ, որ Հայաստանում ու Արցախում նման դէպքեր կարող են տեղի ունենալ։
Իմ համեստ կարծիքով, Եկեղեցու անձի դրսեւորման մասին դա առաջինը պէտք է բացատրի հոգեւորականը՝ այդ ուղղութիւնը կատարող մարդուն կամ տիկնոջ եւ նաեւ խախտումներ կատարողներին։ Դրա համար է, որ նա է ՀՈԳԵՒՈՐ ՀՈՎԻՒԸ։ Ու ամէն բան Եկեղեցում կարելի է ուղղել, ճշդել, մաքրազարդել ՍԻՐՈՎ։ Ինչպէս որ առաքեալը մեզ է յիշեցնում. «Ձեր ամէն ինչը սիրով թող լինի» (Ա. Կոր. 16.14), «որպէսզի մարդիկ ձեր մէջ Քրիստոսի ԼՈՅՍԸ ՏԵՍՆԵՆ ու ձեր բարի գործերով ՙփառաւորեն ձեր Հօրը, որ երկնքում է» (Մատթ. 5։16)։
Սոֆի ԲԱԲԱՅԱՆ